Open Monumentendag Cranendonck

Het in de Nederlandse context unieke gevangenisgebouwtje is vermoedelijk gebouwd kort vóór of na 1900. Het gebouwtje in ambachtelijk-traditionele vormen maakt onderdeel uit van het fabrieksdorp, zoals dat vanaf 1892 werd opgezet door de gebroeders Dor ten behoeve van de door hen opgerichte zinkfabriek. Nadat het buiten functie en sterk onderkomen was geraakt is het sinds 1976 als opslagruimte door de nieuwe particuliere eigenaar gebruikt. In 2013-2014 is het gebouwtje met toestemming van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed volledig en minutieus gerestaureerd door de werkgroep Monumenten van Heemkundekring ‘De Baronie van Cranendonck’ en openbaar toegankelijk gemaakt. Sindsdien wordt het vaak bezocht door belangstellenden en is het bijzondere object opgenomen in wandel-, fiets-, en autoroutes.

Beschrijving

Het eenlaagse rechthoekige gebouwtje heeft een afmeting van 4.92 bij 3.24 meter en een hoogte van 3.45 meter. De voorkant is voorzien van een opstapje. Het heeft gevels van rode Belgische baksteen en een plat dak. De hoeken zijn versterkt met steunberen, de muren zijn verlevendigd door lisenen, twee blinde rondboognissen in elke zijde en een dubbele tandlijst onder de dakrand. Aan de voorzijde bevinden zich twee dubbele eikenhouten paneeldeuren met een stalen plaat ertussen. De deuren van de twee afzonderlijke cellen zijn voorzien van afschuiningen en verstevigd met ijzerbeslag. Boven beide deuren is er een getoogd getralied bovenlicht. De zijgevels zijn blind. In de achtergevel bevinden zich twee getoogde, hoog in de gevel geplaatste raampjes, voorzien van tralies. Hieronder bevindt zich tussen een houten vakwerkgedeelte een verticale sleuf. Vermoedelijk werd via deze opening eten en drinken aangereikt. Het terreintje was omgeven door een sloot. Aan de voorkant was een bruggetje, dat met hekwerk was afgesloten en toegang tot het gebouwtje gaf. De omgeving van het gebouwtje is na de restauratie in oude staat teruggebracht, waarbij de sloot met bruggetje door middel van andere elementen zijn gesymboliseerd.

Functie

Niet alleen de fabriek, maar ook het bijbehorende fabrieksdorp was in de aanvang helemaal eigendom van de Zinkfabriek. De voorzieningen voor de mensen werden helemaal door de fabriek verzorgd. Zo ook het bewaren van de orde, waarvoor men ook mensen (‘gards’) in dienst had. Om "ondeugden" zoals vechtersbazen, stropers, smokkelaars, dronken mannen tijdelijk vast te kunnen zetten werd dit tweecellige gevangenisje gebouwd. Het woord ‘PRISON’ werd bedacht door de nieuwe particuliere eigenaar na 1976 en aan de voorkant ook in letters aangebracht.

Waardering

Het voormalige gevangenisgebouwtje is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de sociaal-economische ontwikkeling van de nijverheid en de daaropvolgende stichting van deels zelfvoorzienende fabrieksdorpen en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de gevangenis. Het is architectuurhistorisch van belang vanwege de stijl en de sobere ornamentiek en als voorbeeld van de toegepaste combinatie van bouwelementen. Het heeft ensemblewaarden als onderdeel van een groter geheel, het rijksbeschermde fabrieksdorp Dorplein. Het is tevens van belang vanwege de gaafheid van het ex- en interieur. Het is uiterst zeldzaam wegens opzet en constructie.

(Bron: Heemkundekring ‘De Baronie van Cranendonck’ )

De "Gard"

De eerste gard is ene Melchior Brugmans, die in dienst treedt in 1904.
De tweede gard is Antony Adaams (alias 'Slippe-Toon' vanwege de slippen van zijn jas). Hij wordt in 1906 aangesteld.

De 'gards' zijn verantwoordelijk voor orde en rust en zien voornamelijk toe op 'ondeugden' zoals stropers, smokkelaars, dronkenlappen en ander 'gespuis'.
Er is een onderkomen nodig voor tijdelijk verblijf van arrestanten: de Prison / 't Prisonneke.

(Tekst van het bij het Prisonneke aanwezige informatiebord)